«أَحَدٌ صَمَدٌ»

«یکتا و بی‌نیاز است.»
خداوند متعال اَحَد است؛ یعنی تک. واحد هم هست؛ امّا واحدی است که به معنای اَحَد است. واحد، چهار معنا دارد. دو معنایش صحیح، و دو معنایش غلط است.
طبق فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السّلام خداوند اَحَد است؛ به این معناست که یگانه و بی‌نظیر است و شِبه ندارد ﴿ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَی‌ءٌ ﴾(1) .
احد چیزی که تک باشد و فرض دوم برایش نباشد، باید بگوییم بی‌نهایت واقعی است و حتّی نه بی‌نهایت ریاضی، فرضی و فیزیکی.
خداوند متعال آفریننده‌ی فیزیک و متافیزیک است؛ لذا بی‌نهایت بودن خداوند، بی‌نهایت حقیقی، واقعی، عینی و عقلی است.
عینی یعنی این‌که خداوند در جهان بیرون بی‌نهایت است و این معنای اَحَد است. ائمّه‌ی طاهرین علیهم السّلام فرموده‌اند: «اَحَد» تفسیر «الله»، و «الله» تفسیر «هُوَ»، و «صَمَد» تفسیر «اَحَد»، و ﴿ لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ * وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ ﴾(2) تفسیر «صَمَد» است.
«صَمَد» یعنی چه؟ یعنی غیر توخالی و نه تو پُر! چون تو پُر تشبیه می‌شود. بسیاری از صفات خداوند به صفات سلبی برمی‌گردد (خداوند توخالی نیست).
دانشمندان فیزیک گفته‌اند اگر کُره‌ی زمین را فشرده کنند، به‌اندازه‌ی یک توپ کوچک می‌شود! اگر فاصله‌ی بین پروتن و نوترون و الکترون از بین برود و این‌ها به یک‌دیگر بچسبد، کره‌ی زمین به‌اندازه‌ی توپ کوچکی می‌شود که بچه‌ها با آن بازی می‌کنند.
خداوند صَمَد است؛ یعنی توخالی نیست. توخالی نیست، نه این‌که تو پُر است؛ اصلاً تو و بیرون برای او معنا ندارد. ﴿ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِن ﴾(3) .
«صَمَد» را معنای دیگری هم کرده‌اند. ائمّه علیهم السّلام فرموده‌اند: «السَّیدُ الْمَصْمُودُ إِلَیهِ فِی الْقَلِیلِ وَ الْکَثِیرِ»(4) کوچک و بزرگ، خرد و کلان ‌همه به‌سوی او پناه می‌برند و به‌سوی او بازمی‌گردند. به او بازمی گردند، در کسب کمالات. به او برمی‌گردند، در تحویل کمالات. به او برمی‌گردند، در سیر کمالیّه‌ی خودشان.
و نیز آیه‌ی ﴿ یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّماواتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ ﴾(5) ترجمه‌ی دیگری از «صَمَد» می‌شود.

والسّلام عليكم و رحمة الله و بركاتُه

منابع:

1) الشوری (42): 11.
2) الإخلاص: 3 – 4.
3) الحدید (57): 3.
4) التّوحید (للصدوق)؛ ص 94.
5) الجمعة (62): 1.