درس 38 : حق گرایی، امتیاز ائمه علیهم السلام

در فصل هفتم خطابه‌ی غدیر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در یک فرازی پر معنی به تعریف ائمه علیهم السلام و ویژگی مهم آنان می پردازند و می فرمایند: “مَعاشِرَالنّاسِ، أَنَا صِراطُ اللَّهِ الْمُسْتَقيمُ الَّذى أَمَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى. ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةُ (الْهُدى)، يَهْدونَ إِلَى الْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلونَ”

تعریف امام از لسان پیامبر صلی الله علیه و آله در خطابه:

امامان کسانی هستند که به حق هدایت می کنند و به ابزار حق عدالت می ورزند. «یهدون الی الحق» مسبوق به اعتقاد به حق است. چرا که ابتدا باید حق شناس بود، پس معتقد به حق و سپس به سوی حق هدایت نمود. حال که اهل بیت علیهم السلام می خواهند مردم را به سوی حق دعوت کنند باید ابتدا به حق معتقد بوده تا بتوانند مردم را به سوی آن هدایت کنند. ( «یهدون الی الحق» جز اعتقادات و اخلاق بوده و «به یعدلون» جز حوزه عملیاتی عدالت و اخلاق است.)

اخلاق:

اخلاق عبارت است از اینکه انسان بر اساس یک تفکرِ زیر بنایی (حکمت نظری) که به آن معتقد است، اجرا و عمل کند. به عبارت دیگر انسان بر اساس یک اندیشه وارد حوزه عمل و اجرا می شود. به این حوزه‌ی عمل و اجرا ( حکمت عملی ) اخلاق گویند.

تفاوت «ائمه الهدی» با «الائمه الهدی»:

«ائمه الهدی» مضاف و مضاف الیه است و به معنای ائمه‌ی هدایت می باشد. یعنی ائمه علیهم السلام پیشوا بوده و هدایت به دنبال آنها می آید. مانند گروه پیشرو که دیگران به دنبال آنها می آیند. «الائمه الهدی» صفت و موصوف است و الهدی در حقیقت ویژگی و صفت اهل بیت علیهم السلام می باشد.
از اوصاف ائمه علیهم السلام این است که اولاً «یهدون الی الحق» هستند و مردم را به سوی حق دعوت می کنند و ثانیاً «به یعدلون» یعنی تمام کارهای آنها معتدل است. در همه امور به افراط و تفریط عمل نمی کنند. حد میانه و وسط را اتخاذ می کنند.

استدلال فرآنی در رابطه با عملکرد معتدل ائمه علیهم السلام:

قرآن در این باره می فرماید: “وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً”  که بنا به بعضی قرائن کذلک جعلناکم ائمه وسطا با این آیه سازگاری دارد. این آیه مسلمانان را امت معتدل نامیده است. اعتدلال و میانه روی ائمه علیهم السلام به دلیل این است که آنها امام هستند و از آنجائی که امام مورد اقتدای مردم است پس عملکرد او می تواند سرمشق همه‌ی افرادی باشد که از آن امام پیروی می کنند. لذا همه‌ی عملکرد ائمه، از انجام امور روزمره تا امور شخصی و اجتماعی و سیاسی و غیره، همه بر مبنای حق بوده و انجام می پذیرد. این عملکردِ حق ائمه علیهم السلام در حقیقت نوعی جهاد است. چرا که انسان همواره تمایل دارد تا خواسته های نفسانی خود را به انجام برساند. لذا در تعارض حق و دل، انسان مومن باید حق را انتخاب و دل و تمنیات نفسانی را کنار گذارد که این مطلب در نوعِ خود جهاد می باشد.
در تاریخ بسیاری از بدعت ها به دلیل این بوده است که انسان گنه کار همواره به دنبال گناه بوده و بدتر از آن، گناه خود را توجیه نیز می کرده است و باعث ایجاد بدعت در دین می شده است. پس پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ضمن معرفی خودشان، مردم را امر به تبعیت از خود و سپس امیرمؤمنان و دودمان ایشان می‌نمایند. و ائمه هدی را این‌گونه معرفی می‌کنند که اینان به حق هدایت کرده و به حق، عدالت می‌ورزند.
اگر انسان معیار حق گرایی را برای خود انتخاب کند بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد. دیگران به دنبال توجیه اشکالات خود نبوده و هر شخص از اجتماع، به حقوق حقه‌ی خود دست پیدا می کند. همه افراد از شرکت خود در تصمیم گیری ها و از حضورشان در اجتماع لذت می برند و همگی بر حول یک محور که آن معیار حق می باشد اجتماع می کنند. توجه به این نکته ضروری به نظر می رسد که همواره اهل حق را با حق می توان شناخت و حق با اهل حق شناخته نمی شود. در متون روایی ما نیز به این مطلب تصریح شده است: اعرف الحق تعرف اهله : حق را بشناس تا اهل حق را بوسیله حق تشخیص دهی
خداوند به همه ما توفیق شناخت حق، حق گرایی و حمایت از معیار حق را عنایت فرماید.

منابع
سروش آفتاب، ص 58
(2) البقرة : 143
بحار الأنوار (ط – بيروت) / ج‏40 / 126 / باب 92 ما جرى من مناقبه و مناقب الأئمة من ولده عليهم السلام على لسان أعدائهم ….. ص : 117