به نام خداوند همه مِهر مِهر وَرز
ارزش و ضرورتِ مقابله نسخه هاى خطابهى غدير و نتایج آن
ارزش متن مقابله شدهى ‘خطابهى غدير’ را جهات زير روشن مى كند:
احاديثِ منقول از پيامبر صلىاللَّهعليهوآله و ائمه عليهمالسلام و اصحاب آنان، مسير چهارده قرن را پيموده تا به دست ما رسيده است. گذرگاهها و تنگناهاى سختى از قبيل تقيه، مساعد نبودن شرائط فرهنگى و اقتصادى شيعه، نبودن چاپ و عدم امكان رعايت اصول فنى در نسخه بردارى، اشتباهات كتابتى ناسخين و عوامل ديگرى از اين قبيل باعث اختلاف نسخهها در يك روايت معين شده است. لذا مقابله و تطبيق نسخه هاى يك كتاب، و يا مقابلهى متن يك حديث كه در چند كتاب مختلف روايت شده، بسيارى از مشكلاتِ مربوط به متون را حل مىكند، و هر نسخه ابهام و مشكلى را كه در نسخهى ديگر وجود داشته بر طرف مىسازد و بدين ترتيب متن منقح و كامل به دست مى آيد. در مورد ‘خطابهى غدير’ سه جهت مهم، لزوم مقابله را مؤكدتر مىنمايد:
احاديثِ منقول از پيامبر صلىاللَّهعليهوآله و ائمه عليهمالسلام و اصحاب آنان، مسير چهارده قرن را پيموده تا به دست ما رسيده است. گذرگاهها و تنگناهاى سختى از قبيل تقيه، مساعد نبودن شرائط فرهنگى و اقتصادى شيعه، نبودن چاپ و عدم امكان رعايت اصول فنى در نسخه بردارى، اشتباهات كتابتى ناسخين و عوامل ديگرى از اين قبيل باعث اختلاف نسخهها در يك روايت معين شده است. لذا مقابله و تطبيق نسخه هاى يك كتاب، و يا مقابلهى متن يك حديث كه در چند كتاب مختلف روايت شده، بسيارى از مشكلاتِ مربوط به متون را حل مىكند، و هر نسخه ابهام و مشكلى را كه در نسخهى ديگر وجود داشته بر طرف مىسازد و بدين ترتيب متن منقح و كامل به دست مى آيد. در مورد ‘خطابهى غدير’ سه جهت مهم، لزوم مقابله را مؤكدتر مىنمايد:
1. اهميتِ خود خطابه به عنوان يك حديث سرنوشت ساز و لزوم توجه خاص امت به اين منشور دائمى، كه وظيفهى به دست آوردن متن منقح آن را سنگين تر مى كند.
2. طولانى بودن متن، كه طبعاً در متون طولانى موارد مبهم و مشكل در الفاظ و معانى بيشتر است و از طريق مقابله حل مى شود.
3. سماعى بودن حديث، يعنى حديث به صورت املاء نبوده است كه راوى بتواند آن را با حوصله بنويسد، بلكه در هنگام سخنرانىِ حضرت آن را به خاطر سپرده و بعد نقل كرده است، و طبعاً موارد زياده و نقيصه در چنين مواردى بيشتر مى شود، و از طريق مقابله است كه كلمهها و جملههاى افتاده به جاى خود باز مىگردد.
پس از مقابله، ارزش نسخهها و روايتها نسبت به يكديگر معلوم مى شود و درجهى علمى هر يك را به راحتى مىتوان تشخيص داد.
مقابله ى خطابهى غدير در نسخه هاى مختلف نتايج زير را نشان داده است:
1. هر سه روايت توافق كلى دارند. روايت امام باقر عليه السلام و روايت حذيفه و روايت زيد بن ارقم در متن خطابه بطور كلى توافق دارند، بجز موارد مربوط به اختلاف كلمات و عبارات كه در هر حديثى يك امر عادى است. اين تطابق از نظر علمى با توجه به طولانى بودن حديث بسيار مهم است، به خصوص با در نظر گرفتن اين نكته كه امام باقرعليه السلام از طريق علم الهى و غيبىخطابه را نقل فرموده اند و شخصاً در غدير حاضر نبوده اند در حالى كه حذيفه و زيد بن ارقم از شاهدان و حاضران واقعه ى غدير بوده اند. اضافه بر آنكه حذيفه و زيد بن ارقم از راويان مورد اعتماد عامه نيز هستند.
2. هر سه روايت مؤيد و مكمل يكديگرند، به اين معنى كه در مقابله ى نسخه ها كلمه يا جمله اى در نسخهاى از روايت امام باقر عليهالسلام وجود دارد و در نسخهى ديگر وجود ندارد، و همان كلمه يا جمله در روايات زيد بن ارقم و حذيفه نيز در روايتى وجود دارد و در روايتى وجود ندارد. اين حاكى از قصور يا اشتباه راويان و ناسخين است و نشان مىدهد كه اصل هر سه روايت در حد بالايى بر يكديگر منطبق بوده است.
3. در دو يا سه مورد كه به مسئلهى تولى و تبرى مربوط مىشود، جملهى مزبور در بعضى نسخهها از هر سه روايت به صورت كنايه آمده و يا حذف شده است، و اين حاكى از شرائط خاص تقيه در راويان خطابه است. نمونهى آن مسئلهى ‘اصحاب صحيفه’ و نام اولين بيعت كنندگان است كه در بعضى نُسخ صراحتاً نيامده است.
4. در روايتِ كتاب ‘الاقبال’ سيد ابن طاووس، و نيز كتاب ‘الصراط المستقيم’ علامهى بياضى نوعى تلخيص مشهود است كه يا مؤلف در مقام اختصار بوده و يا راوى اصل، آن را مختصر نموده است به هر حال، مقدار موجود از متن در اين دو كتاب نيز مقابله شده و موارد اختلاف نسخه در آنها با ذكر نام اين دو كتاب در پاورقىها ذكر خواهد شد.
5. روايت كتاب ‘روضة الواعظين’ در بسيارى از موارد با كتاب ‘التحصين’ مشابهت دارد، و در موارد خاصى با ساير نُسَخ فرق دارد.
6. روايت كتاب ‘نهج الايمان’ در بسيارى از موارد با كتاب ‘العُدَد القويّة’ مشابهت دارد و در مواردى مشكلات عبارات را حل كرده است.
7. روايت كتاب ‘التحصين’ دو صفحه از آخر حديث ناقص است كه در پاورقىِ متن كامل به محل آن اشاره شده است.
8. روايت كتاب ‘اليقين’ در مواردى زياده دارد، و در مواردى نيز جمله بندىِ آن با روايت هاى ديگر فرق دارد.
مقابله ى خطابهى غدير در نسخه هاى مختلف نتايج زير را نشان داده است:
1. هر سه روايت توافق كلى دارند. روايت امام باقر عليه السلام و روايت حذيفه و روايت زيد بن ارقم در متن خطابه بطور كلى توافق دارند، بجز موارد مربوط به اختلاف كلمات و عبارات كه در هر حديثى يك امر عادى است. اين تطابق از نظر علمى با توجه به طولانى بودن حديث بسيار مهم است، به خصوص با در نظر گرفتن اين نكته كه امام باقرعليه السلام از طريق علم الهى و غيبىخطابه را نقل فرموده اند و شخصاً در غدير حاضر نبوده اند در حالى كه حذيفه و زيد بن ارقم از شاهدان و حاضران واقعه ى غدير بوده اند. اضافه بر آنكه حذيفه و زيد بن ارقم از راويان مورد اعتماد عامه نيز هستند.
2. هر سه روايت مؤيد و مكمل يكديگرند، به اين معنى كه در مقابله ى نسخه ها كلمه يا جمله اى در نسخهاى از روايت امام باقر عليهالسلام وجود دارد و در نسخهى ديگر وجود ندارد، و همان كلمه يا جمله در روايات زيد بن ارقم و حذيفه نيز در روايتى وجود دارد و در روايتى وجود ندارد. اين حاكى از قصور يا اشتباه راويان و ناسخين است و نشان مىدهد كه اصل هر سه روايت در حد بالايى بر يكديگر منطبق بوده است.
3. در دو يا سه مورد كه به مسئلهى تولى و تبرى مربوط مىشود، جملهى مزبور در بعضى نسخهها از هر سه روايت به صورت كنايه آمده و يا حذف شده است، و اين حاكى از شرائط خاص تقيه در راويان خطابه است. نمونهى آن مسئلهى ‘اصحاب صحيفه’ و نام اولين بيعت كنندگان است كه در بعضى نُسخ صراحتاً نيامده است.
4. در روايتِ كتاب ‘الاقبال’ سيد ابن طاووس، و نيز كتاب ‘الصراط المستقيم’ علامهى بياضى نوعى تلخيص مشهود است كه يا مؤلف در مقام اختصار بوده و يا راوى اصل، آن را مختصر نموده است به هر حال، مقدار موجود از متن در اين دو كتاب نيز مقابله شده و موارد اختلاف نسخه در آنها با ذكر نام اين دو كتاب در پاورقىها ذكر خواهد شد.
5. روايت كتاب ‘روضة الواعظين’ در بسيارى از موارد با كتاب ‘التحصين’ مشابهت دارد، و در موارد خاصى با ساير نُسَخ فرق دارد.
6. روايت كتاب ‘نهج الايمان’ در بسيارى از موارد با كتاب ‘العُدَد القويّة’ مشابهت دارد و در مواردى مشكلات عبارات را حل كرده است.
7. روايت كتاب ‘التحصين’ دو صفحه از آخر حديث ناقص است كه در پاورقىِ متن كامل به محل آن اشاره شده است.
8. روايت كتاب ‘اليقين’ در مواردى زياده دارد، و در مواردى نيز جمله بندىِ آن با روايت هاى ديگر فرق دارد.
Leave A Comment?