مناقب و فضائل اميرالمؤمنين عليه‌السلام- با اين همه كتمان و منع از انتشار آن- در گوش همه‌ى جهانيان طنين انداز است، و دوست و دشمن، مسلمان و غير مسلمان آن‌ها را ثبت كرده‌اند و براى هيچ‌كس قابل انكار نيست. در اين باره خطابه‌ى غدير متضمن دو جهت مهم است:

پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله در خطابه‌ى غدير سخنى در فضيلت على بن ابى طالب عليه‌السلام فرمودند كه هيچ‌كس نمى‌تواند بالاتر از آن بگويد و آن عبارت است از فضيلتِ او بر همه‌ى مردم تا آخر دنيا- بجز شخص پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله- با فضائلى بى‌انتها و غيرقابل مقايسه با فضائل ساير مردم، فضائلى كه اعطا كننده‌ى آن پروردگار جهان و اعلام كننده‌اش شخص پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله است. معناى اين سخن آن است كه هر فضيلتى در شأن او بگويند كم گفته‌اند و عقل بشر قاصر از درك عظمت و جلالت اوست. در اين باره به سه جمله‌ى پر محتوا در خطابه‌ى غدير بر مى‌خوريم:
1. خداوند على بن ابى طالب عليه‌السلام را بر همه‌ى مردم فضيلت داده است.
2. على عليه‌السلام را بر همه فضيلت دهيد، كه او أفضل مردم بعد از من از هر مرد و زنى است تا مادامى كه خداوند روزى نازل مى‌كند و مخلوقات باقى هستند.
3. فضائل على بن ابى طالب عليه‌السلام- كه خداوند در قرآن نازل كرده- بيش از آن است كه من همه را يك‌جا بشمارم، پس هر كس از فضايل او به شما خبر داد و معرفت آن را داشت از او بپذيريد.
پيداست كه قيد ‘با معرفت’ متضمن نكته‌ى مهمى است، و آن اين‌كه اگر كسى اهل معرفت در باب مناقب اهل‌بيت عليهم‌السلام نباشد ممكن است دقت كافى و توجه لازم در معناى احاديث نكند و در نتيجه معنايى نامناسب با عظمت ايشان از آن بفهمد. از طرف ديگر نبايد بدون در نظر گرفتن ظرفيت افراد و شرائط زمانى و مكانى و سطح فكرهاى مختلف مردم هر فضيلتى در هر جمعى گفته شود. بنابراين بصيرت و معرفتِ لازم در اين باره بسيار مهم است.

فضائل اميرالمؤمنين عليه‌السلام كه پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله در خطابه‌ى غدير به آن‌ها اشاره فرموده‌اند، جنبه‌هاى اساسى و مهم از مناقب آن حضرت است كه اتصال كاملِ او به خدا و رسولش را به مردم مى‌فهماند. اين جنبه‌ها در چهار عنوان قابل جمع است:
1. اول بودن و پيش‌گامى على بن ابى طالب عليه‌السلام در دين خدا، كه اين موضع در جهات زير متبلور شده است:
– اول كسى است كه اسلام را قبول كرد.
– اول كسى است كه خدا را عبادت كرد.
– اول كسى است كه نماز خواند.
2. فداكارى هاى او در راه خدا، كه در خطابه به اين صورت بيان شده است:
– او يارى كننده‌ى دين خداست.
– او دفاع كننده از رسول خداست.
– اوست كه با خوابيدن در جاى پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله جان خود را فداى او كرد.
3. رضايت الهى از او، و اين مطلب را حضرت در قالب دو جمله فرموده‌اند:
– خداوند عزوجل و من از او راضى هستيم.
– هيچ آيه‌ى رضايتى در قرآن جز درباره‌ى او نازل نشده است.
4. ويژگى‌هاى خاصّ او، كه در خطابه‌ى غدير به جهات زير اشاره شده است:
– لقب ‘اميرالمؤمنين’ مخصوص اوست.
– او ‘جنب اللَّه’ است.
– او عزيزترين مردم نزد پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله است.
– او سزاوارترين مردم نسبت به پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله است.
– او نزديك‌ترين مردم به پيامبر صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله است.
– او از پيامبر و پيامبر از اوست.
– سوره‌ى ‘هل أتى’ درباره‌ى او نازل شده است.
– سوره‌ى ‘والعصر’ درباره‌ى او نازل شده است.
اين فضائل نشان دهنده‌ى آن است كه با وجود شخصى اين چنين متصل و مقرب در پيش‌گاه خدا و رسولش، هيچ‌كس- با هر درجه و مقامى- سزاوار منصب امامت و ولايت نيست، تا چه رسد به نالايقان و بى‌فضيلتانى مانند: فلان و فلان و فلان و معاويه و يزيد و…