در طول سيزده سال دعوت پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله در مكه‌ى معظمه مسلمين بسيار كم بودند، و اين بدان جهت بود كه ظاهر اسلام در جانب ضعف قرار داشت، و هوس‌هاى دنيوى كمتر مى‌توانست باعث گرويدن ظاهرى مردم به اسلام گردد.
اگر چه در همان عده‌ى كم نيز چند نفرى با قلب‌هاى آكنده از نفاق و براى تأمين آينده‌ى خود، گرد پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله جمع شده بودند و اجراى مقاصد جاهلى و خنثى كردن اقدامات حضرت را در دل مى‌پروراندند، ولى در عين حال خلوص نيت ديگران امكان هر اقدامى را از آنان سلب نموده بود.
پس از ورود پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله به مدينه و استقبال از حضرت و پيدا شدن پايگاهى امن براى مسلمين، روز به روز عده‌ى مسلمانان زيادتر شد.
سرعت پيشرفت به حدى بود كه گروه گروه و گاهى تمامى يك قبيله مسلمان مى‌شدند. از اطراف و اكناف نيز خدمت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله مى‌رسيدند و اسلام را مى‌پذيرفتند. بدين ترتيب تركيب جمعيت مسلمين تغييرى اساسى يافت، و شامل مشركين و يهود و نصاراى تازه مسلمان شد و قبايل و گروه‌هاى گوناگونى را در بر گرفت. در ميان اين عده، بعضى از روى تبعيت از رؤساى قبائل و عده‌اى به قصد شركت در جنگ‌ها و به دست آوردن غنائم و برخى براى كسب موقعيت‌هاى اجتماعى و امثال آن مسلمان مى‌شدند. آن‌گاه كه جنگ‌هاى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله بالا گرفت و مسلمين در جنبه‌هاى اجتماعى و نظامى قوت گرفتند و در جنگ‌ها فاتح شدند، افراد زيادى به عنوان حفظ جان و مال خود مسلمان شدند، و عده‌اى هم خود را به اكثريت ملحق كردند تا رسوا نشوند.
البته مسلمانان مخلص و فداكار بسيار بودند، و همان‌ها بودند كه مانع كارشكني‌هاى منافقين و هوسراني‌هاى دنيا پرستان مى‌شدند. پس از فتح مكه به دست پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله، اين وضع پيچيده‌تر شد. در اين فتح بزرگ، كه طومار بت پرستى و شرك به دست پيامبر و اميرالمؤمنين صلوات‌الله‌عليهما‌وآلهما در هم پيچيده شد، با اعلان عفو عمومى از سوى آن حضرت، بسيارى از آنان كه تا ديروز در جنگ‌ها شمشير بر روى مسلمين مى‌كشيدند داخل جرگه‌ى مسلمانان شدند، و بدين ترتيب اجتماع مسلمين شكلى تازه به خود گرفت.