«جَلَّ عَنْ أَنْ تُدْرِكَهُ‏ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ»

«دیده‌ها را بر او راهی نیست و اوست دریابنده‌ی دیده‌ها.»
«جَلَّ» خدا بالاتر است. «جَلال» به معنای بزرگی است که جنبه‌ی سلبی دارد و نقایص و محدودیت‌ها و حدود از خدا برداشته می‌شود.
لذا می‌گوییم خداوند متعال «ذُوالجَلالِ وَ الإکرام» است. در «ذُوالجَلال» صفات سلبیه از او برطرف می‌شود. «اِکرام» اشاره به صفات ثبوتیه و چیزهای مثبت است.
خداوند «اَجَلِّ» از این است یعنی بالاتر و بزرگ‌تر از این است که این صفات را داشته باشد. «جَلَّ عَنْ أَنْ تُدْرِكَهُ‏ الْأَبْصارُ» خدا بالاتر و بزرگ‌تر است از این‌که دیده‌ها او را درک کند و دریابد. در این‌جا منظور از دیده‌ها، قطعاً فقط دیده‌ی فیزیکی نیست.
منظور این است که بصرها و بصیرت‌ها هم نمی‌توانند خدا را درک کنند؛ مگر خدا خودش، خودش را معرّفی کند که در دعاها هم می‌فرمایند: «يَا مَنْ دَلَّ عَلَى ذَاتِهِ بِذَاتِهِ»(1)  و این‌که خداوند خودش، خودش را باید توصیف کند می‌فرماید:
﴿ سُبحَانَ اللهِ عَمَّا یَصِفُونَ * اِلَّا عِبَادَ اللهِ المُخلَصِینَ ﴾(2) : ﴿ خداوند منزّه است از آنچه در وصف می‌آورند * به استثنای بندگان پاک خدا. ﴾
خدا بالاتر و بزرگ‌تر است از این‌که بصیرت‌ها – چه چشم‌های ظاهری و چه چشم‌های قلبی – او را درک کنند و به او احاطه پیدا کنند.
«وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ» امّا خدا دیده‌ها را درک کند. خداوند به مردم و به تمام موجودات و مخلوقاتش احاطه دارد، دیده‌ها و بصرها را و هم بصیرت‌ها را درک می‌کند و بر آن‌ها مسلّط است. چون دیده‌ها محاط می‌شوند، نمی‌توانند بر خدا محیط شوند؛ مگر به‌اندازه‌ای که خدا خود را به مردم معرّفی کند که در آیه‌ی شریفه می‌فرماید:
﴿ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا بَلَی ﴾(3) : ﴿ و ایشان را بر خود گواه گرفت که آیا پروردگار شما نیستم؟ گفتند: آری. ﴾
خداوند در عالمی به نام عالم میثاق و عهد و اَلَست و ذرّ، خودش را به موجودات معرّفی کرده است. ابصار نمی‌توانند خدا را درک کنند، چرا‌که آن‌ها مخلوق و مُدرَک خدا هستند. مُدرَک (درک‌شده) دیگر مُدرِک (درک‌کننده) نمی‌شود. اگر مُدرَک، مُدرِک شود، تناقض ایجاد می‌شود.

والسّلام عليكم و رحمة الله و بركاتُه

منابع:

1) بحارالأنوار: ج 84، ص 339.
2) الصّافات: 159 – 160.
3) الأعراف: 172.